Van Akdamar
Vaspuragan kralının yaptırdığı saraydan günümüze hiçbir şey kalmamasına rağmen sarayın yakınında inşa edilen kilise ayakta kalmayı başarmıştır.
Vaspuragan kralının yaptırdığı saraydan günümüze hiçbir şey kalmamasına rağmen sarayın yakınında inşa edilen kilise ayakta kalmayı başarmıştır. Tomas Artsruni onu Surp Hatsch Kilisesi, yani Kutsal Haç Kilisesi olarak adlandırır.
915-921 yılları arasında yapıldığına ilişkin kesin bilgiler vardır. Yapı malzemesi olarak kullanılan pas rengi kumtaşı, prens tarafından Aghznikh'ten (bugünkü Diyarbakır'ın kuzeydoğusu) getirtilmiştir. Kiliseyle birlikte sarayı da tasarlayan mimar, Manuel adında bir keşişti. Tomas'a göre "öyle bir adamdı ki, bilgisi ve yeteneğiyle kiliseyi mimari alanında bir başyapıt haline getirmeyi başarmıştı".
Ahtamar Haç Kilisesi, Van Gölü'ndeki küçük bir adada, çok uzaktan bile görülebilen bir konumda bulunmaktadır. Yalnızca kuzey cephesi, dik kayalıklar yüzünden gözlerden uzaktır. Kilise, iki basamaklı yüksek bir kaide üstünde duran bir anıt gibi göğe uzanmaktadır. Kilisenin bu anıtsal görünümü, dış cephesini kuşaklar halinde çevreleyen, plastik sanat öğeleriyle süslü frizlerden kaynaklanmaktadır. Bu süslemeler kiliseyi, Kapadokya'daki mağara kiliselerinin bütünüyle karşıtı bir yapı türü haline getirmiştir. Doğu'nun kiliseleri genelde iç mekâna yönelikken, Ahtamar zengin dış süslemeleriyle dışarıya ve dört bir yana doğru açılmaktadır.
